نقش ریزمغذی ها در حمایت تغذیه ای
ویتامین C
ویتامین C با افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی، به کاهش اشباع کلسترول در صفرا کمک می‌کند. منابع غنی این ویتامین شامل مرکبات، فلفل دلمه‌ای و کیوی هستند.
دریافت روزانه ۷۵-۹۰ میلی‌گرم برای بزرگسالان توصیه می‌شود.
منیزیم
منیزیم با بهبود متابولیسم لیپیدها و کاهش التهاب، از سلامت کیسه صفرا حمایت می‌کند. اسفناج، بادام و تخم کدو منابع خوبی برای این ماده معدنی هستند و دریافت ۳۰۰-۴۰۰ میلی‌گرم در روز پیشنهاد می‌شود.
آنتی اکسیدان ها
ترکیبات آنتی‌اکسیدانی مانند پلی‌فنول‌ها (موجود در چای سبز، انگور و زغال‌اخته) با کاهش استرس اکسیداتیو و التهاب، از آسیب به دیواره کیسه صفرا محافظت می‌کنند. این اثرات می‌توانند در پیشگیری از عوارض مزمن مانند کوله‌سیستیت مفید باشند.
مدیریت تغذیه ای در فاز حاد و پس از جراحی
در حملات حاد سنگ‌های صفراوی (کولیک صفراوی)، رژیم کم‌چرب مبتنی بر مایعات شفاف (آب، آب‌میوه رقیق‌شده و سوپ صاف‌شده) توصیه می‌شود تا فشار بر کیسه صفرا کاهش یابد. پس از فروکش کردن علائم، رژیم متعادل به‌تدریج بازگردانده می‌شود.
در بیمارانی که تحت کوله‌سیستکتومی قرار گرفته‌اند، رژیم کم‌چرب در ۴-۶ هفته اول پس از جراحی ضروری است تا بدن به نبود کیسه صفرا و جریان مستقیم صفرا به روده عادت کند.
در این دوره، اجتناب از غذاهای چرب و فیبردار سنگین (مانند حبوبات خام) برای کاهش اسهال و ناراحتی گوارشی توصیه می‌شود.
چالش ها و ملاحظات بالینی
یکی از چالش‌های اصلی در حمایت تغذیه‌ای، تطبیق رژیم با عادات غذایی و فرهنگ محلی است. برای مثال، در مناطقی که مصرف گوشت و لبنیات بالا است، جایگزینی با منابع گیاهی ممکن است با مقاومت مواجه شود یا دسترسی به مواد غذایی متنوع محدود باشد.
علاوه بر این، بیمارانی که به کمبودهای تغذیه‌ای (مانند ویتامین B12 یا اسیدهای چرب ضروری) مستعدند، نیاز به پایش دقیق دارند. آموزش بیماران و خانواده‌ها در مورد اهمیت رژیم و اثرات بلندمدت آن نیز از عوامل کلیدی موفقیت است.
نتیجه گیری
حمایت تغذیه‌ای در بیماران مبتلا به سنگ‌های صفراوی یک استراتژی مؤثر و مبتنی بر شواهد برای مدیریت بیماری، کاهش علائم و پیشگیری از عود است. با کاهش مصرف چربی‌های ناسالم، افزایش فیبر، حفظ هیدراتاسیون و تنظیم وزن، می‌توان تعادل صفرا را بهبود بخشید و از تشکیل سنگ‌های جدید جلوگیری کرد.
این رویکرد نه تنها به کاهش نیاز به مداخلات جراحی کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی بیماران را ارتقا می‌دهد. با این حال، موفقیت آن نیازمند همکاری میان متخصصان تغذیه، پزشکان و بیماران است تا رژیم غذایی به‌صورت شخصی‌سازی‌شده و پایدار اجرا شود.
تحقیقات بیشتر برای بهینه‌سازی این راهکارها و تطبیق آنها با جمعیت‌های مختلف همچنان ضروری است.
دکتر «آرش دشتابی» دکترای تخصصی تغذیه دانشکده تغذیه و علوم غذایی
تغذیه در مدیریت بیماران مبتلا به سنگ های صفراوی
سنگ های صفراوی (Gallstones) به عنوان یکی از شایع ترین اختلالات دستگاه گوارش، به صورت توده های جامد در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی شکل می گیرند و اغلب از کریستالیزه شدن کلسترول، بیلی روبین یا نمک های صفراوی ناشی می شوند.
این بیماری با عواملی چون چاقی، رژیم غذایی نامتعادل، کاهش تحرک و سابقه ژنتیکی ارتباط نزدیکی دارد.
اگرچه در موارد پیشرفته ممکن است مداخلات جراحی نظیر کوله سیستکتومی ضروری شود، اما مدیریت غیر جراحی، به ویژه از طریق حمایت تغذیه ای، نقش اساسی در پیشگیری از تشکیل سنگ های جدید، کاهش علائم و بهبود وضعیت بیماران ایفا می‌کند؛ این مقاله با هدف بررسی علمی اصول تغذیه‌ای و مکانیسم های مرتبط با مدیریت سنگ های صفراوی تدوین شده است.
پاتوفیزیولوژی سنگ‌های صفراوی و ارتباط با تغذیه
کیسه صفرا اندامی کوچک و کیسه مانند است که صفرا را ذخیره و تغلیظ می کند تا در فرآیند هضم چربی ها در روده کوچک نقش داشته باشد؛ صفرا از ترکیب کلسترول، اسیدهای صفراوی، فسفولیپیدها و بیلی روبین تشکیل شده است.
هنگامی که تعادل این اجزا به هم می خورد، مثلاً با افزایش غلظت کلسترول یا کاهش اسیدهای صفراوی، شرایط برای کریستالیزاسیون و تشکیل سنگ فراهم می شود؛ سنگ های کلسترولی، که حدود ۸۰ درصد موارد را تشکیل می دهند، به طور خاص با رژیم های غذایی پُر چرب و کم فیبر مرتبط هستند.
رژیم های غذایی سرشار از چربی های اشباع و ترانس می توانند ترشح کلسترول به صفرا را افزایش دهند و در عین حال، انقباضات کیسه صفرا را تحریک کنند که این امر منجر به علائمی نظیر درد کولیکی می شود؛ از سوی دیگر، دریافت ناکافی فیبر و مایعات می تواند جریان صفرا را مختل کرده و به رسوب مواد در کیسه صفرا منجر شود؛ حمایت تغذیه ای با هدف اصلاح این عدم تعادل و کاهش عوامل خطر طراحی می شود.
اصول علمی حمایت تغذیه ای
تنظیم مصرف چربی ها
مصرف چربی های اشباع(موجود در گوشت های چرب، کره و فرآورده های لبنی پُر چرب) و چربی های ترانس(مانند روغن های هیدروژنه در غذاهای فرآوری شده) باید در بیماران مبتلا به سنگ های صفراوی محدود شود؛ این نوع چربی ها نه تنها ترشح کلسترول را افزایش می‌دهند، بلکه می‌توانند با تحریک انقباضات کیسه صفرا، علائمی مانند درد، تهوع و استفراغ را تشدید کنند.
در مقابل، اسیدهای چرب تک غیراشباع (مانند روغن زیتون) و چند غیراشباع (مانند امگا-۳ در ماهی‌های چرب و دانه کتان) به دلیل اثرات ضد التهابی و کاهش دهنده کلسترول، در مقادیر متعادل توصیه می شوند؛ میزان کل چربی دریافتی روزانه باید به ۲۰-۳۵ درصد از کالری کل محدود شود، با تأکید بر منابع سالم.
افزایش دریافت فیبر
فیبر غذایی، به‌ویژه فیبر محلول (موجود در جو، سیب، هویج و حبوبات)، نقش مهمی در کاهش کلسترول صفرا دارد. این نوع فیبر با اتصال به اسیدهای صفراوی در روده و تسهیل دفع آنها، از بازجذب کلسترول جلوگیری کرده و به کاهش اشباع صفرا کمک می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که دریافت روزانه ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر می‌تواند خطر تشکیل سنگ‌های کلسترولی را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. علاوه بر این، فیبر با تنظیم حرکات روده، از تجمع مواد زائد و التهابات مرتبط با سنگ‌ها پیشگیری می‌کند.
مدیریت وزن و پیشگیری از کاهش وزن سریع
چاقی و افزایش شاخص توده بدنی (BMI) از عوامل خطر شناخته‌شده سنگ‌های صفراوی هستند، زیرا چربی اضافی بدن ترشح کلسترول به صفرا را افزایش می‌دهد. با این حال، کاهش وزن سریع (بیش از ۱-۲ کیلوگرم در هفته) نیز می‌تواند با آزادسازی کلسترول ذخیره‌شده از بافت‌های چربی به صفرا، خطر تشکیل سنگ را تشدید کند. حمایت تغذیه‌ای باید بر کاهش وزن تدریجی (۰.۵ تا ۱ کیلوگرم در هفته) از طریق رژیم متعادل و فعالیت بدنی متمرکز باشد. این رویکرد به حفظ تعادل صفرا و کاهش عوارض کمک می‌کند.
هیدراتاسیون کافی
دریافت مایعات کافی (حداقل ۲-۳ لیتر آب در روز) برای رقیق‌سازی صفرا و جلوگیری از رسوب مواد کریستالی ضروری است. دهیدراسیون می‌تواند غلظت صفرا را افزایش داده و احتمال تشکیل سنگ را بالا ببرد. مصرف آب، چای گیاهی بدون شکر و مایعات شفاف توصیه می‌شود، در حالی که نوشیدنی‌های گازدار و شیرین باید محدود شوند.
الگوی غذایی منظم
مصرف وعده‌های غذایی کوچک و مکرر (۴-۵ وعده در روز) به جای وعده‌های سنگین، جریان مداوم صفرا را تحریک کرده و از تجمع آن در کیسه صفرا جلوگیری می‌کند. این روش به‌ویژه در کاهش حملات کولیک صفراوی پس از وعده‌های غذایی چرب مؤثر است. فاصله منظم بین وعده‌ها نیز به تنظیم متابولیسم و کاهش فشار بر سیستم گوارش کمک می‌کند.
لغو آزمون پیش کارورزی خرداد ۱۴۰۴/ اعلام ضوابط جدید درباره ادامه مشروط کارورزی دانشجویان پزشکی
معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز از لغو آزمون پیش کارورزی خرداد ۱۴۰۴ و اعلام ضوابط جدید درباره ادامه مشروط کارورزی دانشجویان پزشکی خبر داد.
آرمین عطار، گفت: با توجه به اعلام دبیر شورای آموزش پزشکی عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در شرایط کنونی، دو ابلاغیه رسمی در خصوص ضوابط مربوط به ادامه مشروط کارورزی برای برخی دانشجویان پزشکی صادر شد.
معاون آموزشی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، گفت: در این ابلاغیه آمده است، دانشجویانی که در آزمون پیش‌کارورزی اسفند ۱۴۰۳ شرکت کردند و مردود شدند، می‌توانند به‌صورت مشروط دوره کارورزی را ادامه دهند، البته این مجوز شامل دانشجویانی که در آزمون شرکت نکردند، نمی شود.
او، گفت: در این ابلاغیه آمده، دانشجویانی که حداقل نمره ۷۰ را در آزمون اسفند ۱۴۰۳ کسب کردند و واجد شرایط شرکت در آزمون میان دوره خرداد ۱۴۰۴ بوده‌اند، می‌توانند از تیر سال جاری دوره کارورزی را آغاز کنند و ادامه دوره نیز منوط به قبولی در آزمون شهریور ۱۴۰۴ خواهد بود.
این مقام مسئول در دانشگاه علوم پزشکی شیراز، گفت: در صورت عدم قبولی، دانشجویان باید در آزمون بهمن امسال شرکت کنند که بخش های گذرانده شده قابل احتساب نخواهد بود و تنها به قبول شدگان آزمون شهریور ۱۴۰۴ اجازه ادامه دوره داده شود.
آیا مصرف زیاد آب باعث چاقی می شود؟/ پاسخ: خیر
دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در پاسخ به این باور که مصرف زیاد آب منجر به برهم خوردن رژیم لاغری می شود، عنوان کرد که عکس این موضوع صادق است و آب می تواند به کاهش و حفظ وزن سالم کمک کند.
دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت در پاسخ به اینکه آیا مصرف زیاد آب باعث چاقی می شود؟، مطرح کرد: آب به طور معمول ۵۰ تا ۶۰ درصد وزن کل بدن یک فرد بزرگسال را تشکیل می دهد.
آب، اساس خون، لنف و شیره های گوارشی را تشکیل می دهد و امکان انتقال مواد مغذی، اکسیژن و مواد زائد را فراهم می کند.
مفاصل را روان می کند، پوست سالم را تقویت می کند و به عملکرد کلیه کمک می کند، همچنین، دمای بدن را تنظیم می کند، از مغز و نخاع محافظت می کند و هضم و حرکات روده را به خوبی حفظ می کند.
آب، برای عملکرد صحیح کلیه ضروری است. وزن آب و وزن چربی چیزهای مختلفی هستند که نقش متفاوتی در وزن کلی بدن دارند.
وزن آب به نوسانات محتوای آب بدن اشاره دارد که می تواند تحت تأثیر عواملی مانند سطح هیدراتاسیون، مصرف نمک، تغییرات هورمونی و حتی برخی داروها باشد.
در حالیکه نوسانات وزن آب ممکن است به طور موقت بر عدد روی ترازو تأثیر بگذارد، اما نشان دهنده افزایش یا کاهش واقعی چربی نیستند.
از سوی دیگر، وزن چربی به تجمع بافت چربی اضافی در بدن اشاره دارد. افزایش چربی زمانی اتفاق می‌افتد که کالری اضافی مازاد در طول زمان باعث افزایش درصد چربی بدن شود.
درک تمایز بین وزن آب و وزن چربی هنگام بررسی تأثیر مصرف آب بر افزایش وزن ضروری است.
در حالی که یک تصور غلط رایج وجود دارد که نوشیدن بیش از حد آب می تواند باعث افزایش وزن شود، در واقع برعکس این موضوع صادق است.
آب می تواند به کاهش وزن و حفظ وزن سالم کمک کند. در واقع می تواند وزن آب را کاهش دهد.
هیدراته ماندن مناسب به حفظ میزان متابولیسم سالم کمک می کند و به بدن اجازه می دهد تا غذا را به طور موثر به انرژی تبدیل کند.
علاوه بر این، آب به هضم و جذب مواد مغذی کمک می‌کند و عملکرد خوب سیستم گوارشی را تقویت می‌کند که از تلاش‌های کاهش وزن پشتیبانی می‌کند.
کم آبی بدن می تواند آب اضافی را برای جبران کمبود آب جذب کند. آب همچنین عملکرد کلیه ها را بهبود می بخشد و اجازه می دهد آب و سدیم اضافی از سیستم خارج شود.
بزرگسالان باید روزانه حدود ۲ لیتر آب بنوشند.
انتصاب سرپرست گروه سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز
با حکم معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز و رئیس مرکز بهداشت استان، دکتر «ثریا زحمت کش» به عنوان سرپرست گروه سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه منصوب شد.
در متن حکم دکتر «اورنگ ایلامی» معاون بهداشت دانشگاه خطاب به دکتر «زحمت کش» آمده است:
نظر به مراتب تخصص و تجارب ارزنده مدیریتی سرکار عالی، به موجب این ابلاغ به عنوان سرپرست گروه سلامت مادران معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز منصوب می گردید. امید است با استعانت از درگاه ایزد منان و در راستای اهداف نظام سلامت کشور برابر مقررات قانونی و شرعی انجام وظیفه نمایید.
توفیق روزافزون شما را از پروردگار متعال خواستارم.
دکتر اورنگ ایلامی
معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شیراز و رئیس مرکز بهداشت استان
- نویسنده : مریم توانا
