پتروشیمی شیراز، نخستین پتروشیمی ایران، با بیش از ۶ دهه فعالیت مهم‌ترین صنایع کشور در زمینه تولید کود شیمیایی و سایر محصولات پتروشیمیایی مطرح است.

این شرکت در ۴۵ کیلومتری شهر شیراز، در مجاورت رودخانه کر و در نزدیکی مرودشت واقع شده است.

وسعت شرکت ۳۰۰ هکتار است که از این مقدار ۷۲ هکتار آن را محوطه صنعتی تشکیل می دهد.

ارتفاع شرکت از سطح دریا حدود ۱۶۰۰ متر است.

شروع به کار شرکت  پتروشیمی با بهره برداری از ۴ واحد تولید آمونیاک، اوره، اسید نیتریک و نیترات آمونیوم و نیز واحد تامین سرویس های جانبی ( آب ، برق ، بخار و هوای فشرده ) همراه بوده و پس از آن با توجه به نیاز کشور، طرح های توسعه متعددی به مرحله اجرا رسیده است.

اولین طرح توسعه شرکت با بهره برداری از واحد سودااش در سال ۱۳۵۲ به مرحله اجرا در آمد و سپس در سال ۱۳۵۵ با احداث واحدهای STPP و DAP روند توسعه ادامه یافت.

یکی از بزرگترین طرح های توسعه شرکت در سال ۱۳۶۴ افتتاح شد.

در این طرح واحدهای جدید تولید آمونیاک ، اوره ، اسید نیتریک ، و نیترات آمونیوم با ظرفیتی معادل ۱۰ برابر واحدهای قدیم به همراه واحدهای کلر آلکالی، متانول، پرکلرین و آرگون در سال های ۱۳۶۷ و ۱۳۶۹ و ۱۳۷۲و ۱۳۷۳ به بهره برداری رسید.

با ادامه روند توسعه و به دنبال خارج ساختن واحدهای قدیمی از چرخه تولید، طرح اوره و آمونیاک سوم پتروشیمی شیراز در سال ۱۳۹۵ به بهره برداری رسید.

با بهره برداری از این طرح سالانه ۶۷۷۰۰۰ تن آمونیاک و ۱۰۷۳۰۰۰ تن اوره تولید می شود که نقشی مهم در تامین نیازهای کشور و  عرضه به بازارهای جهانی را دارد.

تولید کود شیمیایی سرآغازی برای راه‌اندازی مجتمع پتروشیمی شیراز در سال ۱۳۴۲ شد. آغاز به کار این شرکت با بهره‌برداری از ۴ واحد تولید آمونیاک، اوره، اسید نیتریک و نیترات آمونیوم و نیز واحد تأمین سرویس‌های جانبی (آب، برق، بخار و هوای فشرده) همراه بود که با توجه به نیاز کشور، طرح‌های توسعه متعددی به مرحله اجرا در آمده است.

اگرچه این مجتمع در ابتدا به عنوان زیر مجموعه وزارت صنعت وقت کار خود را آغاز کرد، اما با توجه به وابستگی صنعت پتروشیمی به خوراک تامینی وزارت نفت با تاسیس شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌ عنوان زیرمجموعه شرکت نفت، مدیریت صنعت پتروشیمی به وزارت نفت منتقل شد.

بر اساس گزارش‌های رسمی، تولید پتروشیمی ایران در پنج‌ماهه نخست سال ۱۴۰۴ حدود ۳۲ میلیون تن برآورد شد که
صادرات نیز در همین بازه نزدیک به ۱۳ میلیون تن بوده و ارزآوری بالغ بر ۵.۵ میلیارد دلار برای کشور را به همراه داشته است.

ویژگی‌ها و اهمیت در ایران:

ایران با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر گاز طبیعی جهان و منابع عظیم نفت، مزیت تولید محصولات پتروشیمی با هزینه رقابتی را دارد.

بیش از ۶۰ مجتمع پتروشیمی فعال در مناطق عسلویه، ماهشهر، بندر امام، شیراز، کرمانشاه، تبریز و غیره فعالیت می‌کنند.

تنوع محصول شامل اوره، آمونیاک، متانول، پلی‌اتیلن، پروپیلن، آرگون، پلی‌پروپیلن، کودهای شیمیایی و مواد پایه صنایع پایین‌دستی.

صادرات بخش قابل توجهی از تولیدات به بازارهای آسیایی، اروپایی و آمریکای جنوبی، و تامین بخشی از نیاز صنایع داخلی.
نقش مهم در ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم و رونق مناطق صنعتی و بندری.

جایگاه ایران در نقشه جهانی پتروشیمی به‌دلیل دسترسی آسان به خوراک، ظرفیت تولید بالا، و موقعیت ترانزیتی ممتاز.

این صنعت نه تنها در ارزآوری و توازن تجاری کشور نقش کلیدی دارد، بلکه پشتوانه توسعه صنایع پایین‌دستی و تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر است.

خوراک محصولات پتروشیمی به‌طور خلاصه به مواد اولیه‌ای گفته می‌شود که واحدهای پتروشیمی از آن‌ها برای تولید محصولات استفاده می‌کنند.

خلاصه:

خوراک پتروشیمی از منابع هیدروکربنی (نفت خام، میعانات گازی، گاز طبیعی، نفتا، اتان، پروپان، بوتان) و برخی مواد شیمیایی پایه تأمین می‌شود.

این خوراک‌ها در واحدهای فرآیندی به محصولات متنوعی تبدیل می‌شوند، مانند:

محصولات پایه: اتیلن، پروپیلن، بنزن، متانول، آمونیاک.
محصولات پلیمری: پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، PVC، پلی‌استایرن.
محصولات شیمیایی و کشاورزی: انواع کود شیمیایی (اوره، آمونیوم نیترات)، اسیدها (نیتریک، سولفوریک)، حلال‌ها و گازهای صنعتی.
این تنوع خوراک باعث شده ایران، به‌ویژه با داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز، مزیت رقابتی مهمی در صنعت پتروشیمی داشته باشد.
فرایند تولید محصولات پتروشیمی به‌طور خلاصه شامل مراحل زیر است:

تأمین خوراک

دریافت مواد اولیه از نفت خام، گاز طبیعی، میعانات گازی یا نفتا.

فرآورش اولیه

جداسازی و تصفیه خوراک برای حذف ناخالصی‌ها و آماده‌سازی جهت واکنش‌های شیمیایی.

تبدیل شیمیایی

انجام واکنش‌ها در واحدهای اصلی (مانند کراکینگ حرارتی، ریفرمینگ، سنتز) برای تولید مواد پایه مثل اتیلن، پروپیلن، بنزن، آمونیاک، متانول.

واحدهای میانی

تبدیل مواد پایه به محصولات میانی یا تخصصی (پلیمرها، رزین‌ها، حلال‌ها، اسیدها).

فرآیند تکمیلی و بسته‌بندی

خالص‌سازی محصول، افزودن مواد بهبوددهنده، شکل‌دادن (گرانول، مایع، گاز) و بسته‌بندی برای عرضه.

انبارش و توزیع

ذخیره‌سازی و ارسال به بازار داخلی و صادراتی.
واردات مواد پتروشیمی

شامل خرید مواد اولیه یا محصولات خاصی است که تولید داخلی آن کم یا غیراقتصادی است؛ مانند برخی کاتالیست‌ها، مواد افزودنی ویژه و انواع پلیمرهای خاص.

صادرات مواد پتروشیمی

بخش بزرگی از صادرات غیرنفتی ایران، شامل محصولات پایه (مثل آمونیاک، متانول، اتیلن) و مشتقات (کود شیمیایی، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، حلال‌ها) به بازارهای منطقه و جهان.

نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد

منبع مهم ارزآوری و کاهش وابستگی به نفت خام
ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم
تأمین مواد اولیه برای صنایع پایین‌دستی
توسعه مناطق صنعتی و بندری
مزایای محصولات پتروشیمی

تنوع کاربرد (از صنایع بسته‌بندی تا کشاورزی و داروسازی)
ارزش افزوده بالا نسبت به مواد خام
قابلیت صادرات گسترده و رقابت جهانی
صنعت پتروشیمی و تأثیر آن بر محیط‌ زیست

مثبت: جایگزینی برخی مواد سنتی با مواد سبک‌تر و مقاوم‌تر، کاهش مصرف منابع طبیعی.
منفی: تولید آلاینده‌های هوا و آب، پسماند شیمیایی و خطرات نشت مواد؛ نیازمند مدیریت پسماند و فناوری پاک.

مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی، با اشاره به ظرفیت تولید حدود ۱۰۰ میلیون تنی این صنعت با تاکید بر افزایش ظرفیت تولید تا ۱۳۱.۵ میلیون تن تا پایان برنامه هفتم توسعه، گفت: بزودی مجوز طرح توسعه پتروشیمی شیراز به منظور تکمیل زنجیره ارزش صادر می شود.

حسن عباس زاده، گفت: پتروشیمی شیراز علاوه بر تولید و صادرات محصولات پتروشیمی از جنبه منحصر به فرد بودن و تولید محصولات یگانه نیز حائز اهمیت است.

عباس زاده، گفت: بر پایه طرح جامع منطقه ویژه اقتصادی لامرد ۵۰۰ هکتار از اراضی این منطقه به تولید حدود ۵ میلیون تن انواع محصولات پایین‌دست و میان‌دست پتروشیمی اختصاص یافته است.

  • نویسنده : مریم توانا