در روزگاری که بحران‌های زیست‌محیطی یکی پس از دیگری سر برمی‌آورند، مراتع همچنان در سایه مانده‌اند گاه به چشم چراگاهی برای دام و گاه منبعی قابل واگذاری برای طرح‌های توسعه. اما این پهنه‌های سبز، اگر با نگاهی اکوسیستمی دیده شوند، می‌توانند کلید پایداری سرزمین، امنیت غذایی، مقابله با بیابان‌زایی و حتی منبع انرژی پاک باشند. گزارش پیش‌رو، بازتابی است از هشدارها و امیدهایی که رؤسای ادارات امور مراتع کشور در کارگاه آموزشی بیان کردند.
چالش‌های پیش‌رو و هشدارها
معاون آبخیزداری مراتع و امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور، درباره وضعیت فعلی گفت: از ۸۴ میلیون هکتار مرتع در کشور، حدود ۵۰ میلیون هکتار مراجع درجه ۳ هستند.
حسن وحید، گفت: فرسایش خاک، سیلاب‌ها، افت آب‌های زیرزمینی و افزایش گرد و غبار چالش‌هایی هستند که بدون مدیریت صحیح، امنیت زیستی و غذایی کشور را به خطر می‌اندازند. وحید تاکید کرد که کاهش تولید علوفه، تخریب مراتع و بهره‌برداری بیش از حد موجب بحران‌هایی مانند کمبود گوشت و فشار بر منابع طبیعی شده است.
وحید گفت: با برنامه‌ریزی‌های جدید، ۲۰ میلیون هکتار از مراتع احیا شوند و با همکاری دولت و تخصیص اعتبارات لازم این هدف محقق شود.
در کارگاه آموزشی رؤسای ادارات امور مراتع سراسر کشور که به میزبانی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس برگزار شد، ابوالقاسم حسین‌پور، سرپرست دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با ارائه تصویری جامع از وضعیت این منابع تا سال ۱۴۰۳، گفت: در حال حاضر، سطح کل مراتع کشور ۸۲.۹ میلیون هکتار است که بخش عمده‌ای از منابع طبیعی ممیزی‌شده (۱۰۳ میلیون هکتار) را تشکیل می‌دهد.
از این میزان، برای حدود ۴۵.۵ میلیون هکتار طرح مرتعداری تهیه شده و ۱۴.۱ میلیون هکتار نیز به‌صورت تلفیقی مدیریت می‌شود.
در مجموع، ۲۵.۵ میلیون هکتار از این طرح‌ها به بهره‌برداران واگذار شده و ۶ میلیون هکتار نیز تحت عملیات احیا قرار گرفته‌اند. همچنین ۲۵ ایستگاه تولید بذر مرتعی در ۲۰ استان کشور فعال هستند که مجموعاً ۷۰ هزار و ۵۹۵ هکتار را پوشش می‌دهند.
مراتع؛ فراتر از تولید علوفه
حسین‌پور با تأکید بر اینکه مراتع تنها منبع تأمین علوفه نیستند، گفت: مراتع با ارائه خدمات متنوعی همچون کنترل سیلاب، افزایش عمر مفید سدها، تغذیه سفره‌های زیرزمینی، تولید اکسیژن، کنترل آفات و بیماری‌های زراعی و توسعه اکوتوریسم، نقشی بی‌بدیل در سلامت زیست‌محیطی ایفا می‌کنند.
او، گفت: در ده سال اخیر، ۱۲.۴ میلیون تن علوفه در کشور تولید شده که ۱۰.۷ میلیون تن آن در چارچوب پروانه‌های چرای قانونی مصرف شده است. با این حال، ارزش واقعی مراتع را باید در کارکردهای فرابازاری و نقش آن‌ها در پایداری سرزمینی جست‌وجو کرد.
برنامه‌ریزی برای آینده و الزامات اجرایی
سرپرست دفتر امور مراتع با اشاره به سیاست‌های سال ۱۴۰۴، به محورهایی همچون مدیریت چرا، ساماندهی کوچ، اصلاح و احیای مراتع و برنامه‌ریزی و ارزیابی طرح‌ها اشاره کرد و گفت: تحقق این اهداف در چارچوب برنامه هفتم توسعه، نیازمند تخصیص ۲۷ هزار میلیارد تومان اعتبار است. بدون تأمین این منابع، اجرای مؤثر سیاست‌ها با چالش جدی روبه‌رو می شود.
او، گفت: تا زمانی که مراتع در حساب‌های ملی جایگاه رسمی نیابند، برنامه‌ریزی مؤثر و تأمین بودجه برای آن‌ها ممکن نخواهد بود. مرتع باید با عدد و رقم مشخص در توسعه ملی تعریف شود تا بتوان طرح‌های بازده‌دار و اثربخش برای آن تدوین کرد.
اقدامات اولویت‌دار و نقش فناوری
حسین‌پور در پایان، به مجموعه‌ای از اقدامات اجرایی و الزامات سازمانی از جمله: به‌روزرسانی سامانه “سمطا”، رقومی‌سازی طرح‌ها و سامان‌های عرفی، فعال‌سازی انجمن‌های صنفی در استان‌ها و تقویت نظارت بر تعهدات بهره‌برداری اشاره کرد و گفت: توسعه فناورانه و مشارکت‌محور، کلید موفقیت در مدیریت پایدار مراتع است.
ضرورت توجه به سلامت مرتع در تصمیم‌سازی‌ها
در ادامه این کارگاه، حجت‌الله مرادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس، با هشدار نسبت به تخریب تدریجی مراتع گفت: نادیده‌گرفتن سلامت مرتع به کاهش تولید، تشدید فرسایش خاک، مهاجرت دامداران و تعمیق چالش‌های اقلیمی منجر خواهد شد و سلامت مرتع باید محور اصلی برنامه‌ریزی‌ها باشد.
مرادی با بیان این که مرتع فقط چراگاه نیست، بلکه سرمایه‌ای ملی برای حفظ حیات سرزمین است؛ بر نقش مردم در حفاظت از منابع طبیعی تأکید کرد و گفت: موفقیت پایدار در این عرصه بدون مشارکت جوامع محلی ممکن نیست. مردم، هم بهره‌بردار و هم حافظ منابع‌اند.
مراتع؛ تکیه‌گاه امنیت غذایی، اقتصاد و محیط زیست
معاون فنی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری فارس نیز در این نشست گفت: مراتع نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی، پایداری محیط زیست، ایجاد درآمد و حتی امنیت ملی دارند. باید این منابع را فراتر از محل چرا نگاه کنیم.
اسحاق امیدوار، گفت: در استان فارس، از مجموع ۱۲.۲ میلیون هکتار وسعت، حدود ۷.۳ میلیون هکتار را مراتع تشکیل می‌دهند که تاکنون ۴۲۴۴ عرف مرتعی ممیزی شده و بیش از ۶۵ هزار خانوار دارای پروانه چرا از این منابع بهره‌مند هستند.
امیدوار ، گفت: این گیاهان می‌توانند زمینه‌ساز اشتغال، درآمدزایی و توسعه پایدار روستاها باشند.
او، گفت: نقش پوشش گیاهی در کنترل سیلاب، جذب کربن، جلوگیری از بیابان‌زایی و حفظ تنوع زیستی، حیاتی است.
این مقام مسئول، گفت: مدیریت اصولی و پایدار مراتع، تنها راه بهره‌مندی نسل‌های آینده از این سرمایه گران‌بها است.
- نویسنده : مریم توانا
